Hoe dresseer ik een parkiet?

Veiligheid en behaviorisme

Bij de behavioristische benadering gaat alles over gedrag. Abstracte begrippen als veiligheid moeten we dan eerst naar gedrag vertalen: wat doen we als we ons (on)veilig gedragen? Ook kunnen we met de behavioristische insteek gedrag veranderen. Hoe? Dat leest u in dit artikel.

Marius Rietdijk

Onlangs werden wij uitgenodigd om ‘de veiligheid’ te verbeteren bij een industriële onderneming met ongeveer 50 medewerkers in het midden van het land. We werden bij de organisatie gehaald omdat zich onlangs een ongeval met letsel had voorgedaan. Dit had een schokeffect teweeg gebracht. Bedrijfsleiding en medewerkers realiseerden zich dat er wat moest gebeuren om zoiets in de toekomst te voorkomen. De bedrijfsleiding wilde breder kijken dan alleen veiligheid en wilde een bedrijfskundige insteek van gedragsverandering hebben. Onze hulp zou behalve grotere veiligheid ook beter gedrag van het management kunnen opleveren.

Als eerste interventie hielden we een workshop met de teamleiders. We legden hen in Jip-en-Janneke taal de behavioristische aanpak van veiligheid uit. We gebruikten het voorbeeld van de parkiet (zie kader onderaan dit artikel) die we hadden gedresseerd tot onveilig gedrag en vervolgens weer veilig gedrag hadden aangeleerd. Dat voorbeeld maakt duidelijk dat we in minder dan 1 procent van de gevallen op een effectieve manier bezig zijn veiligheid te bevorderen. Hoe zit dat?

De les

Als leidinggevenden en consultants na vele jaren schade en schande of na het deelnemen aan onze workshop eindelijk geleerd hebben dat niet antecedenten (vlammetje eronder, kooi schudden, enzovoorts) gedrag bepalen, maar consequenties (beloning, straf, dwang en negeren) een veel grotere impact op gedrag hebben, maken ze veelal de fout zo’n 80 procent van hun tijd bezig te zijn met de verkeerde consequenties. Ze moeten belonen, maar gaan daarmee de fout in. Want bij beloning denkt men in 80 procent van de gevallen aan materiële beloning. Bij mensen: geld. Bij de parkiet: voedsel. Terwijl het gaat om: aandacht. Slechts in 0,8 procent (20 procent consequenties x 20 procent belonen x 20 procent aandacht geven) van de gevallen is de aansturing van het gedrag effectief, namelijk aandacht geven aan gespecificeerd gewenst gedrag en tegelijkertijd ongewenst gedrag negeren. Inderdaad, net als in de opvoeding waarbij je een jengelend kind negeert, en aandacht geeft als het zich positief opstelt.

Kwartje

Na het vallen van dit kwartje in de groep zijn we het gewenste veilige gedrag gaan specificeren met de teammanagers. Dit specificeren van het gewenste gedrag is het halve werk voor gedragsverandering. De volgende veel gebruikte algemeenheden bij veiligheid zijn GEEN (behavioristische) gedragsdefinities: veiligheidsbewustzijn, commitment voor veiligheid bij het management of een veiligheidsattitude. Waarden zijn evenmin gedrag. Wel gedragingen of de resultaten van gedragingen zijn: het dragen van veiligheidskleding (pbm’s), het aantal meldingen van onveilige situaties en een opgeruimde werkplek. Dit waren de drie gedragscategorieën die we gingen aanpakken in stuurgroepen.

Inmiddels zijn de eerste resultaten beschikbaar. Het dragen van pbm’s is duurzaam gestegen van minder dan 50 naar meer dan 97 procent, het aantal meldingen is gestegen van gemiddeld 0,7 naar 7 per dag en ook het aantal obstakelloze werkplekken is gestegen van minder dan 50 naar meer dan 90 procent.

Andere scholen

Hoe kijkt de behavioristische school aan tegen de situationele en de drijfverenschool? Er zijn veel sociaalwetenschappelijke theorieën die in verschillende situaties het beste werken. Deze theorieën zijn meestal nogal academisch. De praktijkmens kan er weinig mee. De behavioristische school meent dat zij het beste werkt in de meeste situaties. Dit is de best onderbouwde stroming. De situatie staat altijd centraal bij het behaviorisme. Gekeken wordt naar de antecedenten (gebeurtenissen die aan het gedrag vooraf gaan) en consequenties

van het gedrag in die situatie. Om vervolgens wijzigingen aan te brengen in de situatie om het (on)veilige gedrag te beïnvloeden. Ook denkt het behaviorisme het onderwerp drijfveren goed te

tackelen. Behavioristen achterhalen op drie manieren de drijfveren van mensen om hun beloningen te bepalen als zij het gewenste gedrag laten zien: vragen, observeren en uitproberen. Hierbij kan de drijfverenschool het behaviorisme van grote dienst zijn.

Conclusies

De behavioristisch aanpak van veiligheid is natuurwetenschappelijk onderbouwd doordat het gebruik maakt van de in het laboratorium ontdekte natuurwetten van gedragsverandering. Daarvan was Pavlov de pionier. We zijn geneigd gedrag te veranderen door de nadruk te leggen op antecedenten, terwijl die maar voor 20 procent het gedrag veroorzaken. Consequenties veroorzaken de overige 80 procent. Als we consequenties gebruiken dan zijn we 80 procent van onze tijd bezig met dwang, straf en negeren. En dat terwijl 80 procent van ons gedrag bepaald wordt door beloning. Hebben we eenmaal geleerd te belonen, dan lopen we in een derde valkuil: we geven een materiële beloning in plaats van positieve aandacht, zoals complimenten.

Kortom: we doen het in slechts 20 procent x 20 procent x 20 procent = 0,8 procent van de gevallen goed. Het enorme lichtpunt daarbij is dat het 100 x zo goed kan als we kennis hebben over en ervaring hebben met de behavioristische aanpak van veiligheid. Veel succes en vooral veel plezier daarbij!

De casus van Piet parkiet

Om de basisprincipes van gedragsverandering uit te leggen doet het voorbeeld van Piet parkiet het altijd goed. Pavlov had zijn hond, ik mijn parkiet. Stel, je wilt Piet in beweging krijgen. Het dier zit stil in een kooi en je wilt het laten vliegen. Hoe doe je dat?

Stel deze vraag in een groep en je krijgt antwoorden als: vlammetje eronder houden; aan de kooi schudden; zelf gaan bewegen (het goede voorbeeld geven); de kooi open zetten; een andere parkiet erbij zetten; een kat erbij halen. Deze antwoorden zijn alle fout. Piet zal wel even in beweging komen, maar al snel angstig stil blijven zitten. Dus wat moeten we dan doen?

Het beste wat we kunnen doen is adequaat reageren op het gedrag van de parkiet. Dat kan op vier manieren:

het goede gedrag belonen
het verkeerde gedrag bestraffen
het goede gedrag afdwingen
het verkeerde gedrag negeren

Frappant bij het veranderen van Piet, maar net zo goed bij het veranderen van mensen in organisaties, is dat we in eerste instantie vooral denken aan straf, dwang en negeren. Terwijl belonen het beste werkt. Aandacht is de beste manier om gedrag te veranderen. We beloonden het gewenste gedrag van de parkiet dus met aandacht. De gespecificeerde gewenste gedragingen waren bewegen en geluiden maken. Deze gedragingen kwamen maar sporadisch voor, enkele per minuut. Iedere keer dat het beestje een geluid of een beweging maakte, riepen we heel hard: “GOED ZO!!!” De eerste keer schrok het beest zich een hoedje. Maar naarmate we consequent de aandacht koppelden aan het gewenste gedrag, kreeg Piet door dat hij ons gedrag even hard aan het conditioneren was als wij het zijne, en begon hij er lol in te krijgen! Om het gedrag in stand te houden gingen we het beloningsschema verdunnen (niet iedere keer, maar af en toe belonen), als een gokkast die slechts af en toe uitkeert. Dit zorgde voor een hoge gedragsfrequentie bij de parkiet. Zelfs zo dat hij zich onveilig ging gedragen omdat hij werd afgerekend op productiviteit! Dat onveilige gedrag bestond onder andere uit als een gek door de kooi vliegen en de kop tussen de spijlen van de kooi steken. We moesten snel veilig (rustiger) gedrag gaan belonen. Dit aan- en afleren van onveilig gedrag nam drie kwartier in beslag. Daarbij pasten we de volgende stappen van het behaviorisme toe:

specificeren van het gedrag (bewegen en geluiden maken)
meten van het gewenste gedrag
ABC (Antecedent-Behavior-Consequentie)-analyse van het gewenste gedrag
feedback geven op de metingen aan de presteerder (niet mogelijk bij een parkiet)
doelen stellen (in dit geval: steeds meer bewegingen en geluiden maken per minuut)
belonen bij behaalde (sub)doelen

WWW.MKPC.NL

Investeer in jouw bedrijf, werk of project met een opleiding van MKPC > Bekijk ons opleidingsaanbod!

Lean / Six Sigma / Scrum / Agile / Masterclasses /Workshops

Opleidingsinstituut MKPC leert en helpt organisaties klantgericht, efficiënt en effectief te werken. Zodat zij het verschil kunnen maken naar hun klanten en medewerkers en in staat zijn optimale bedrijfsresultaten te halen. Wij geloven in voortdurend leren en continu verbeteren met aandacht voor het organisatie- en het individuele belang. Opdat bedrijfsresultaten aantoonbaar verbeteren, de betrokkenheid toeneemt en de medewerkers zich als professional blijven ontwikkelen. In onze ervaring en overtuiging is deze aanpak dé manier om aansprekende resultaten te halen en succesvol te zijn voor organisaties én mensen met wie wij zakendoen. Niet voor niets is onze slogan: resultaat-én mensgericht verbeteren!

Hoe dresseer ik een parkiet?